Όλοι οι εκπαιδευτικοί στόχοι της εκδρομής επιτεύχθηκαν. Η οργανωμένη μετάβαση των μαθητών/τριών στην Καβάλα, Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη Σουφλί, Φιλιππούπολη, Σόφια, Μπλαγκόεβγκραντ, θεωρήθηκε αναγκαίο συμπλήρωμα της αγωγής των μαθητών και των μαθητριών, μέσω των οποίων δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσουν τα επιτεύγματα του ανθρώπου των Βαλκανικών Πόλεων μέσα στη μακροχρόνια πορεία του πολιτισμού και να καλλιεργήσουν την κοινωνικότητά τους. Οι συνθήκες επέτρεψαν τους μαθητές /μαθήτριες να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους, να αναπτύξουν ολόπλευρα την προσωπικότητά τους, να διαμορφώσουν θετική στάση γενικά για τη ζωή, να αποδεχτούν την ετερότητα, χωρίς θρησκευτικές / πολιτισμικές προκαταλήψεις και στερεότυπα. Οι μαθητές/μαθήτριες με την επιλογή των χώρων επίσκεψης και τη γνωριμία αυτών ανέπτυξαν  κριτική ικανότητα και ίσως προχωρήσουν σε δράσεις που αφορούν στην αειφόρο ανάπτυξη του σχολείου τους και της πόλης τους όπου κατοικούν. Αυτό θα τους βοηθήσει να ενεργούν τοπικά αλλά να συμβάλλουν ουσιαστικά στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. 

Οι εντυπώσεις που αποκόμισαν οι μαθητές/τριες από τις επισκέψεις τους είναι εξαιρετικές, όπως οι ίδιοι μας ανέφεραν. Όσον αφορά στις υπηρεσίες του τουριστικού γραφείου Grecos Travel έχουμε να αναφέρουμε τα εξής: Όλες οι συμφωνηθείσες, βάσει συμβολαίου, με το  πρακτορείο υπηρεσίες τηρήθηκαν στο ακέραιο. Οι οδηγοί που μας συνόδευσαν κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων των μαθητών/τριών με το λεωφορείο, αλλά και στις επισκέψεις μας σε σημεία ενδιαφέροντος, μας ενημέρωναν συνεχώς και μας καθοδηγούσαν καθώς είναι άριστοι στη δουλειά τους,  πολύ φιλικοί και εξυπηρετικοί. Ο συνοδός-ξεναγός της πολυήμερης εκδρομής ήταν μαζί μας όλη την ημέρα και οργάνωσε τις επισκέψεις με τον καλύτερο τρόπο. Η γνωριμία με την Πόλη της Καβάλας που έπαιξε σπουδαίο ρόλο κατά τη Βυζαντινή Χιλιετία βοήθησε τους μαθητές/μαθήτριες να μάθουν για τις καμάρες, το Μεσαιωνικό Υδραγωγείο, το Ιμαρέτ κ.α. Η επίσκεψη στην Παλιά Πόλη της Καβάλας έδωσε τη δυνατότητα στους μαθητές τις μαθήτριες να καταγράψουν κοινά αρχιτεκτονικά και πολιτιστικά στοιχεία με αυτά της Πόλης των Τρικάλων. Η Παλιά Πόλη είναι γνωστή και ως συνοικία Παναγίας είναι γεμάτη χρώματα, αρώματα και ιστορία, προικισμένη με πλακόστρωτα σοκάκια και υπέροχη θέα. Τα σπίτια της φέρουν ξύλινους εξώστες και ολάνθιστους κήπους και αυλές.

 Στη συνεχεία με την επίσκεψη στην κεντρική πλατεία Αγίας Ειρήνης και  στην Παλιά Πόλη της Κομοτηνής όπου τα παραδοσιακά σπίτια είναι χαμηλά, μας δόθηκε η ευκαιρία να γευτούμε παραδοσιακά εδέσματα, γλυκίσματα από το Νεντίμ ενώ στην παλαιά αγορά, είδαμε μικρομάγαζα, παλιατζίδικα, σιδεράδικα. Στην Κομοτηνή η Βενιζέλου αποτελεί κομμάτι της πρώτης προέκτασης της πόλης έξω από τα τείχη του κάστρου. Ήταν ο δρόμος στον οποίο αναπτύχθηκε η εμπορική δραστηριότητα και συνεχίζει μέχρι σήμερα να αποτελεί έναν από τους δυο εμπορικούς πεζόδρομους της πόλης. Είναι γνωστή ως περιοχή Βαρουσίου ή Βαροσίου, που επεκτεινόταν στους κάθετους δρόμους και τα παράλληλα στενάκια της.  

Στην Αλεξανδρούπολη είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε το Φάρο, το Τζαμί και τον Μητροπολιτικό ναό  του Αγίου Νικολάου όπου φιλοξενείται η εικόνα της Παναγίας της Τριφώτισσας, που έφτασε ως εδώ από τους πρόσφυγες του Αίνου και είναι έργο σπάνιας τεχνικής, από χρωστικές ουσίες που δίνουν φυσική κίνηση και αίσθηση στα πρόσωπα και η  μικρότερη αλλά εξίσου αξιόλογη εικόνα της Παναγίας της Μαυροφορούσης. Στις Φερές επισκεφτήκαμε στην Παναγία την Κοσμοσώστειρα υστεροβυζαντινής περιόδου, η οποία άλλοτε διέθετε αξιόλογη οχύρωση και ήταν μεγάλο Καστρομονάστηρο. ένα από το καλύτερα δείγματα της Κωνσταντινουπολίτικης τέχνης στον ελλαδικό χώρο. 

Στο Σουφλί η επίσκεψη στο Μουσείο Μετάξης είχε στόχο τη γνωριμία με την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη ενός τόπου, την καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα και την παραγωγή του μεταξιού. Οι μαθητές/τριες με τη βοήθεια οπτικοακουστικών μέσων, ενημερώθηκαν για τον πολυδιάστατο ρόλο του μεταξιού ως διαχρονικού στοιχείου του υλικού πολιτισμού, αλλά και για το Σουφλί, σε σχέση κυρίως με το ιστορικό-γεωγραφικό και οικολογικό-περιβαλλοντικό πλαίσιο αναφοράς της πόλης. Σε ξεχωριστές ενότητες, παρουσιάστηκαν η αναπήνιση το ξετύλιγμα της κλωστής του κουκουλιού), καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα, η βαφή και ύφανση των μεταξωτών, καθώς και η καθημερινή ζωή στο Σουφλί κατά τον 20ό αιώνα. Στο παλαιό αρχοντικό εκτίθενται μοναδικές σουφλιώτικες φορεσιές, εξαρτήματα της τοπικής ενδυμασίας και τα σύγχρονα εντυπωσιακά κοστούμια κινεζικής όπερας που δωρίσθηκαν από την Πρεσβεία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.

Φτάσαμε αργά στη Φιλιππούπολη που είναι χτισμένη πάνω σε τρεις λόφους, την άλλη μέρα περπατήσαμε στην παλιά πόλη και βρήκαμε ομοιότητες με το Βαρούσι που αποτελεί και το θέμα του Περιβαλλοντικού μας προγράμματος. Είδαμε την οικία του Δημήτρη Γεωργιάδη, Έλληνα εμπόρου, όπου σήμερα λειτουργεί το Ιστορικό Μουσείο Αναγέννησης. Η επίσκεψη στο Εθνογραφικό μουσείο Αργύρη Κουγιουμτζόγλου, το ωραιότερο δείγμα μπαρόκ αρχιτεκτονικής στη Βουλγαρία υπήρξε ενδιαφέρον για τους μαθητές/τις μαθήτριες του Πολιτιστικού Προγράμματος για τα Μουσεία. Είδαμε επίσης το σπίτι του Λα Μαρτίνου, το λόφο των Απελευθερωτών, τον πύργο του Ρολογιού το Ιμαρέτ τζαμί, και πολλές ελληνικές εκκλησίες όπως: την εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης, την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, το Ρωμαϊκό θέατρο και τα διατηρητέα κτήρια που είναι χαρακτηριστικά της βουλγαρικής αναγέννησης. Οι μαθητές/τριες γνώρισαν τόπους που διατηρούν στοιχεία του ελληνικού τοπίου και ίσως έτσι σιγά - σιγά μάθουν να αντιστέκονται στην πολιτισμική αφομοίωση. Στον πεζόδρομο Κνιάζ Αλεξάντερ Μπάτενμπεργκ οι μαθητές/τριες είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν κτήρια εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής. Ακούσαμε να μιλάνε για μια Μαρίτσα, και όπως μας εξήγησε ο συνοδός μας είναι ο Έβρος, στις όχθες του οποίου είναι χτισμένη η νέα πόλη και το ξενοδοχείο στο οποίο μείναμε.

Στην Πρωτεύουσα της Βουλγαρίας, τη Σόφια επισκεφτήκαμε το κτίριο της Βουλής, το Προεδρικό Μέγαρο, την Εκκλησία - σύμβολο της πόλης με τους χάλκινους και χρυσούς θόλους,  την Πανεπιστημιούπολη, το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη που βρίσκεται στην είσοδο της εκκλησίας της Αγίας Σοφίας, το τζαμί Banya Bashi, την εκκλησία της Αγίας Κυριακής, με τον θεόρατο θόλο της, την εθνική όπερα της Βουλγαρίας και το ιστορικό κέντρο της πόλης, το ναό του Αγίου Νικολάου κ.ά.. Η επίσκεψη στο μοναστήρι Αγίου Ιωάννη της Ρίλα την τελευταία μέρα, ένα εντυπωσιακό  μνημείο του 10ου αιώνα μας ενθουσίασε. Το μοναστήρι Αγίου Ιωάννη είναι ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της αρχιτεκτονικής της Βουλγαρικής Εθνικής Αναγέννησης, και ανακηρύχθηκε το 1983 Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και ένα από τα σημαντικότερα τουριστικά αξιοθέατα σε ολόκληρα τα Νότια Βαλκάνια. Η τελευταία στάση μας ήταν το Μπλαγκόεβγκραντ για να γνωρίσουν οι μαθητές/τριες την κεντρική πλατεία της πόλης με τα εντυπωσιακά κτήρια του Αμερικάνικου Πανεπιστημίου, του δραματικού θεάτρου, του δημαρχείου και του ταχυδρομείου. Στο Μπλαγκόεβγκραντ  υπάρχει η συνοικία Αναγέννησης «Βαρόσια» με σπίτια που μοιάζουν με τα σπίτια του Βαρουσίου.

 Η αγορά των πόλεων με τα ωραία μαγαζιά, τις στολισμένες βιτρίνες και τις σχετικά φτηνές  τιμές άρεσε στους μαθητές/τις μαθήτριες. Τα ξενοδοχεία ήταν πάρα πολύ καλά, καθαρά, με συνέπεια στις υπηρεσίες τους και με καλό και πλούσιο πρωινό. Τηρήθηκαν όλοι οι κανόνες υγιεινής και ασφάλειας των μαθητών/τριών.  Δεν υπήρξαν προβλήματα υγείας ή τραυματισμού τους. Το αναλυτικό πρόγραμμα της εκδρομής/εκπαιδευτικής μετακίνησης τηρήθηκε  απαρέγκλιτα, για να επιτευχθεί τόσο ο σκοπός της εκδρομής, που ήταν εκπαιδευτικός και μορφωτικός, όσο και η ασφαλής μετακίνηση των μαθητών. 

 Όσον αφορά στα μέσα  που χρησιμοποιήθηκαν για τις μετακινήσεις των μαθητών αναφέρουμε ότι το λεωφορείο του πρακτορείου τηρούσε όλες τις προδιαγραφές ασφαλείας (έγινε έλεγχος από την Τροχαία Τρικάλων στο λεωφορείο της διαδρομής Τρίκαλα - Καβάλα - Κομοτηνή - Αλεξανδρούπολη - Φιλιππούπολη - Σόφια - Μονή Ρίλα-Μπλαγκόεβγκραντ - Τρίκαλα). Οι μαθητές/μαθήτριες των προγραμμάτων: 1. «Οι Εκκλησίες του Βαρουσίου: Ένα ταξίδι στην Ιστορία, στον Πολιτισμό και στο Περιβάλλον της Πόλης των Τρικάλων» και  2) «Μουσεία: Ένα ταξίδι στον Πολιτισμό και στην Ιστορία» και οι συνοδοί καθηγητές που συμμετείχαν στην εκδρομή κατά την επιστροφή για την αξιολόγηση της τετραήμερης εκπαιδευτικής επίσκεψης είπαν τα εξής: είναι πρώτη φορά που ταξιδεύω στο εξωτερικό με εντυπωσίασαν τα μεγάλα κτίρια στη Σόφια…με εντυπωσίασαν οι ομοιότητες που είδαμε σε διάφορες πόλεις στις γειτονιές των πόλεων που είχαν και αυτές το όνομα «Βαρούσι» κ.ά.. Με έκανε μεγάλη εντύπωση  που η ονομασία “Βαρούσι” χρησιμοποιήθηκε σε ολόκληρο το Βαλκανικό χώρο, χαρακτηρίζοντας οικισμούς που αναπτύχθηκαν έξω και γύρω από κάποιο κάστρο.  Τους μαθητές/τριες των προγραμμάτων: 1. «Οι Εκκλησίες του Βαρουσίου: Ένα ταξίδι στην Ιστορία, στον Πολιτισμό και στο Περιβάλλον της Πόλης των Τρικάλων» και  2)«Μουσεία: Ένα ταξίδι στον Πολιτισμό και στην Ιστορία»  συνόδευσαν οι καθηγητές/τριες Μαριάννα Αποστόλου, Διευθύντρια του σχολείου και αρχηγός της 4ήμερης εκδρομής, Κλάντζου Ευαγγελία και Κεφάλας Ιωάννης. Οι μαθητές/τριές  σε όλη την διάρκεια της εκδρομής συνεργάστηκαν κάποιοι πολύ καλά και κάποιοι άριστα.  Η εκδρομή έκλεισε με την ευχή …νάταν η ζωή μας μια εκδρομή. 

Συμπερασματικά: Η επίσκεψη στη Βουλγαρία αποτέλεσε γνωριμία με μια χώρα  ιδιαίτερης μορφωτικής και παιδαγωγικής αξίας. Η γνωριμία των μαθητών/τριών με τους πολιτιστικούς θησαυρούς και τα μνημεία της Καβάλας και της Αλεξανδρούπολης, με το Μουσείο Μετάξης,. συνδέονται άμεσα με τα γνωστικά αντικείμενα της Ιστορίας, της Φιλοσοφίας, της Λογοτεχνίας  και των Θρησκευτικών. Οι μαθητές/τριες απέκτησαν  πλούσιες εμπειρίες  και γνώσεις (πολιτιστικές, αρχαιολογικές, ιστορικές, οικολογικές), απόλαυσαν περιπάτους στους πανέμορφους δρόμους των Πόλεων. Γνώρισαν τις γεύσεις αυτών και ανέπτυξαν δεξιότητες ομαδικότητας τις οποίες θα μεταφέρουν και στο σχολείο. Η μετακίνηση των μαθητών/τριών ήταν ασφαλής. Θα ήθελα να αναφέρω την άψογη συνεργασία, τη συνέπεια καθώς και την τέλεια οργάνωση του ταξιδιωτικού πρακτορείου Grecos Travel. Επίσης οι οδηγοί μας Χρήστος και Ευγένιος με ευθύνη, ηρεμία και ασφάλεια μας μετέφεραν όπου προβλέπονταν για επιτευχθεί ο σκοπός. Ο συνοδός - ξεναγός  μας καθόλη την διάρκεια της εκδρομής συνέβαλλε με τη μεθοδικότητα, την καλή οργάνωση και τις γνώσεις του στην επιτυχία της εκδρομής μας. Προσωπικά θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους συναδέλφους μου που αφήσαν τις οικογένειες τους για να είναι τέσσερις μέρες  με τους μαθητές/τις μαθήτριες επωμιζόμενοι τεράστια ευθύνη. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους στήριξαν την υλοποίηση αυτής της εκδρομής. Τη Ιερά Μητρόπολη Τρίκκης, Γαρδικίου και Πύλης και τους συμπολίτες μας: τον Βασίλη Αγορίτσα, την Αντιγόνη Τάσιου, την Ευαγγελία Τσιασιώτη και τον Δημήτριο Αναστασίου.